همیشه دوست داشتم لانه مورچه‌ها را ببینم، بزرگترها می‌گفتند : «آن‌ها زیر زمین لانه دارند و لانه‌شان راه‌های تو در تو دارد. آن‌ها ملکه و مورچه‌های کارگر دارند و...»  خلاصه هزار صحبت دیگر؛ اما من دوست داشتم خودم از نزدیک ببینم. بالاخره روزی فکری به سرم زد، یک شیشه مربای بزرگ از مادرم گرفتم و شیشه را از خاک باغچه پر کردم و تعداد زیادی مورچه گرفتم و با شکر و خرده نان درون شیشه انداختم؛ در شیشه مربا را سوراخ کردم و گوشه‌ای از حیاط گذاشتم. آن وقت هر روز از نزدیک شاهد کار و لانه سازی مورچه‌ها بودم. آن روزها من در عمل آزمودم، تجربه کردم و بسیار لذت بردم. آن روزها خود را کاشف کوچکی یافتم و بالیدم به این که می‌شود با کمی فکر فعالیت مورچه‌ها را زیر زمین دید. آری، هر کس آرزوی کشف چیزی را دارد. چرا که در مقابل دانسته و کشف خود احساس غرور و مفید بودن می‌کند، حالا این کشف هر چه می‌خواهد باشد...

کشف یعنی چه و اکتشاف چگونه صورت می‌گیرد

لغت کشف به معنای پیدا کردن یا مشاهده‌ی چیزی جدید است. چیزی ناشناخته که قبلاً به آن توجه نشده است و نادیده گرفته شده است. اکتشافات افق‌های جدیدی را پیش روی ما می‌گشایند، بینش جدیدی به ما می‌دهند و موجب به دست آوردن ثروت و سرمایه می‌گردند. اکتشافات موجب پیشرفت تمدن بشری می‌شوند و دانش انسان را گسترش می‌دهند و نگاه آدمی را به دنیا عوض می‌کنند.

اکتشاف معمولاً به صورت ناگهانی صورت می‌گیرد. گاهی مطلبی در ذهن جرقه می‌زند و گاهی به دنبال کشف دانشمندان دیگر می‌توان به نتایج بیشتری رسید. کشف کردن مسیر پیشرفت و تکامل انسان را مشخص می‌کند. اکتشافات امروز، دنیای فردا را می‌سازد و اکتشافات بزرگ گاهی دنیا را دست خوش تغییر قرار می‌دهد. اکتشافات دانش و درک بشری را افزایش می‌دهند. شاید سال‌ها طول بکشد تا اهمیت اکتشافی که صورت گرفته است آشکار شود؛ اما گذشت زمان از ارزش اکتشاف نمی‌کاهد.

کودکان چه موقع مکتشف می‌شوند

همه دانش آموزان در کودکی خصوصاً زمانی که به مدرسه می‌روند، دانشمندانی کوچک هستند. آنان مدام فرضیه می‌دهند و این فرضیه‌ها را آزمایش می‌کنند. البته برخی دانش آموزان هم هستند که به کشف و سوال علاقه‌ای نشان نداده و ترجیح می‌دهند که هر چیزی را آماده استفاده کنند و از سؤالات مکرر بعضی دانش آموزان دیگر سر کلاس خسته می‌شوند. برای دسته اول یعنی دانش آموزانی که علاقه به کشف و یادگیری بیشتر دارند باید محیطی ایجاد شود تا بتوانند در آن آزادانه فکر کنند. مثلاً بازدید از مکان‌های مختلف، دادن کتاب‌ها و فیلم‌های آموزشی متناسب با سن و فراهم کردن امکاناتی که به اکتشاف کودک کمک کرده و او را علاقه‌مندتر کند.

باید به دانش آموزان اجازه داده شود گاهی در ارتباط با خلاقیت‌ها و اکتشافاتشان خود صحبت کنند تا زمینه‌ای شود برای حفظ توانایی‌هایشان تا پایان عمر. بدین ترتیب همیشه می‌توانند به دنبال کارهای نو باشند و با هر موضوعی خلاقانه برخورد نمایند. اگر دانش آموزان شیوه اکتشاف، طرح مشکل، آزمایش و نتیجه گیری را بدانند در بزرگسالی همه توانایی‌ها را به دست می‌آورند. آن‌ها می‌توانند نجاری کنند، خانه طراحی نمایند، کتاب بنویسند و استاد دانشگاه هم باشند و هیچ کدام از این کارها برایشان سخت نخواهد بود.

راه حل مکتشف شدن

وقتی دانش آموزان از اولیا یا معلمین خود سوال می‌کنند نباید دائم به آن‌ها اطلاعات داد. بلکه باید آنان را تشویق کرد که خودشان دنبال جواب سوالات بروند.

اگر دائم به آن‌ها جواب سوالاتشان را بدهیم، در جوانی و نوجوانی قوه خلاقیت و توانایی کشف، اختراع و نتیجه گیری را از دست می‌دهند. بسیاری از والدین جواب همه سوالات کودکان را می‌دهند؛ ولی وقتی بچه بزرگ‌تر شد مطمئناً نمی‌توان جواب همه سوالات او را داد، بنابراین هم والدین دچار مشکل می‌شوند و هم ناخواسته قوه تخیل کودک را از بین برده‌اند. باید برای کودک محیطی به وجود آورد که برایش سوال ایجاد شود و خودش جواب سوالات را پیدا کند.

نهایتاً، باید در مدارس امکاناتی فراهم گردد که به وسیله آن کودک به جست و جوگری اطلاعات بپردازد. ارتباط با طبیعت، افراد مختلف، وسایل آزمایشگاهی، نشان دادن فیلم‌های آموزشی مناسب و به طور کلی هر نوع محرکی که باعث شود برای دانش آموز سوال ایجاد شود و خودش جواب سوالات را پیدا کند (یعنی خود معلم خویش باشد) بسیار مفید است. کودکان برای این که مکتشف شوند به آموزش ویژه‌ای نیاز ندارند؛ تنها باید با آنان همراه شد و با نگاه آن‌ها به دنبال کشف دنیا رفت.