در بینش قرآنی، انسان، موجودی مرکب از روح و بدن است. هدف از آفرینش انسان آن است که به سعادت رسیده و به قله کمال انسانی (عبودیت) دست یابد. جسم مرکب روح برای صعود به این قله است. بنابراین انسان باید به دنیا و مظاهر آن (اموال و ثروت ها) و اولاد به عنوان وسیله برای آن هدف متعالی نگاه کند و این امور، ارزش استقلالی برای او نیابند تا هدف اصلی فراموش گردد.

پیامبر(صلی الله علیه و آله) در طول حیات خود این بینش قرآنی را تبلیغ و ترویج کردند و افرادی را تربیت کردند که حاضر بودند برای رسیدن به آن هدف متعالی از جان و مال خود بگذرند و گذشتند. فداکاری انصار و به عهده گرفتن تأمین زندگی بسیار از مهاجرین در سال های اول هجرت، ایثارهای اصحاب پیامبر(صلی الله علیه و آله) در جنگ ها و بحران ها، صبر آنها، در مشکلات و سختی ها و گرسنگی ها، همه و همه به پشتوانه این بینش صورت می گرفت. پس از پیامبر(صلی الله علیه و آله) این بینش به تدریج در جامعه اسلامی تغییر کرد. دنیا اصالت یافت. در نتیجه مال دوستی و ثروت پرستی رواج یافت و آخرت فراموش شد. پیامبر(صلی الله علیه و آله) در زمان حیات خود از این انحراف خبر داده بود. ایشان خطاب به حضرت علی(علیه السلام) می فرمایند:

(یا علی این مردم پس از من فریفته دارائی های خود شوند و از اینکه دین خدا را پذیرفته اند بر خدای منت نهند و رحمت او را تمنّا کنند و از خشم او خود را در امان پندارند. با شبهت های دروغ و هواهای سهوآمیز، حرام خدا را حلال شمارند و شراب را نبیند نام نهند و حلال کنند و ربا را عنوان خرید و فروش دهند. رشوه را هدیه خوانند...).

حضرت علی(علیه السلام) نیز این انحراف را بارها گوشزد کردند:

یاد مرگ از دل هایتان رخت بربسته و آرزوهای دروغین شما را در برگرفته، تا آنجا که دنیا بیش از آخرت دل هایتان را تسخیر کرده است. آری، دنیای زودگذر شما را از آخرت، که بی شک آمدنی است، دور کرده است. هر آینه شما برادران دینی هستید، چیزی جر ناپاکی درون و زشتی باطن میان شما جدایی نیفکنده است. از این روست که یکدیگر را در امور یاری نمی کنید و خیر یکدیگر را نمی خواهید و به یکدیگر چیزی نمی بخشید و با هم دوستی نمی ورزید... چیست که به اندک چیزی از دنیا که به دست می آورید، شادمان می شوید و از آن همه که از آخرت از دست می دهید، اندوهگین نمی گردید... به گونه ای که گویی دنیا جای درنگ همیشگی شماست و نعمت دنیا برایتان ماندنی است... در ترک آخرت و دوستی دنیا دست اتحاد به هم داده اید و دین هر یک از شما به مقدار یک بار لیسیدن بر زبان شما گشته است.)در بی التفاتی و آسودگی خاطر نسبت به اوامر خدا( همانند کارگری هستید که کار خود به پایان رساند و خشنودی سرور خویش حاصل کرده است.

پیامبر(صلی الله علیه و آله) در زمان حیات خود خطاب به حضرت علی(علیه السلام) می فرمایند: یا علی این مردم پس از من فریفته دارائی های خود شوند و از اینکه دین خدا را پذیرفته اند بر خدای منت نهند و رحمت او را تمنّا کنند و از خشم او خود را در امان پندارند. با شبهت های دروغ و هواهای سهوآمیز، حرام خدا را حلال شمارند و شراب را نبیند نام نهند و حلال کنند و ربا را عنوان خرید و فروش دهند. رشوه را هدیه خوانند...

چنانچه از عبارات حضرت بر می آید:

*در آن دوره، اصالت یافتن دنیا و هدف شدن آن به صورت یک بینش عمومی درآمده بود. زیرا حضرت فرمودند: «در ترک آخرت و دوستی دنیا دست اتحاد به هم داده اید».

*اثر چنین بینشی در رفتارها ظاهر شده و به صورت لذت پرستی و خودخواهی بروز می کند. لذت پرستان خودخواه دیگران را در مشکلات کمک نمی کنند و خیر دیگران را تنها در صورتی می خواهند که به نفع خودشان باشد. انفاق و یا هر کمکی که از دستشان بر می آید نمی کنند و تنها با کسانی رابطه دوستی برقرار می نمایند که لذت و نفع آنها را در این دنیا تأمین کنند.

حضرت در خطبه شقشقیه علت بوجود آمدن ناکثین و مارقین و قاسطین را همین امر بیان می کند:

«دنیا در نظر اینها آراسته جلوه می کرد و زر و زیورهای آن فریبشان داده بود.»

البته این انحراف به تدریج و در طول 25 سال خلافت غیر معصوم در جامعه اسلامی رخ داد و فتوحات بسیار و غنائم فراوان بدست آمده از جنگ ها در طول این مدت، زمینه ساز انحراف مزبور بود.

وجود چنین انحرافی در جامعه اسلامی، خطر بزرگی و مانعی اساسی برای حرکت به سمت اهداف متعالی اسلام و به ویژه عدالت اقتصادی محسوب می گشت.اسلام، دین هدایت جامعه به سوی فلاح و سعادت دنیا و آخرت است و برای هدایت جامعه و حرکت آن در این مسیر دستورات فراوانی در حوزه های مختلف حیات انسان داده است. این دستورات بر اساس جهان بینی خاصی استوار است و یکی از مهمترین اصول جهان بینی اسلام که به منزله ضمانت اجرای درونی برای تحقق آن دستورات است، این است که دنیا وسیله و آخرت، هدف است. اگر انسان ها بینشی داشته باشند می توانند اعمال و رفتار خود را براساس الگوهای پیشنهادی اسلام سامان دهند و در جهت تحقق عدالت اقتصادی در جامعه حرکت کنند. در این حالت است که می توانند اموال خود را بدون انتظار منافع، قرض دهند، وقف کنند، ببخشند و ایثار کنند، با یکدیگر در جهت رفع مشکلات اقتصادی یکدیگر همکاری کنند، خمس دهند، زکات دهند و ربا نگیرند و خلاصه اسلامی رفتار کنند. اما درصورتی که دنیا را هدف بدانند و آخرت را به فراموشی بسپارند رفتارهای خود را براساس الگوهای این بینش سامان دهند، لذت جویی، نفع پرستی و خودخواهی و مال دوستی، رباخواری، رشوه خواری و دستگیری نکردن از فقراء، کنز ثروت و... را اقتضاء می کند و موجب بوجود آمدن فقر و نابرابری در جامعه می شود. در حقیقت این دو بینش متضاد دو نظام رفتاری متضاد را نتیجه می دهد که اهداف متضادی را دنبال می کنند.

لذت پرستان خودخواه دیگران را در مشکلات کمک نمی کنند و خیر دیگران را تنها در صورتی می خواهند که به نفع خودشان باشد. انفاق و یا هر کمکی که از دستشان بر می آید نمی کنند و تنها با کسانی رابطه دوستی برقرار می نمایند که لذت و نفع آنها را در این دنیا تأمین کنند

متأسفانه در زمان ما نیز این انحراف در جوامع انسانی مشهود است. در اکثر کشورهای غیرمسلمان اصل نفع پرستی و لذت جویی به عنوان یک ارزش پذیرفته شده و زیربناء نظامات اجتماعی آنان قرار گرفته است. نظام سرمایه داری که نظام حاکم بر بیشتر این کشورهاست براساس فائده گرایی بنتامی استوار است که می گوید: «طبیعت، انسان را تحت سلطه دو خداوندگار مقریه قرار داده است. لذت و ألم... این دو و بر همه اعمال و اقوال و اندیشه های ما حاکمند.» مقصود بنتام از لذت و ألم، نوع مادی آن است. و او ارزش های انسانی را تنها براساس لذّت مادی، تفسیر می کند. هر عملی که فرد طبیعتا از آن لذت می برد خوب و خیر است وگرنه بد و شرّ.

متأسفانه نظام اقتصادی حاکم بر بسیاری از کشورهای اسلامی نیز شباهت های بسیاری با نظام سرمایه داری از این جهت دارد. گرچه ممکن است در این کشورها فائده گرایی و نفع پرستی در مجامع و مباحث علمی، نفی شود ولی در عمل، الگوهای رفتاری و نظام های اقتصادی تحت تأثیر این دو می باشند. فائده گرایی و نفع پرستی در درون جوامع اسلامی امروز نیز ریشه دوانده و نیاز به اصلاحات علوی دارد.

سعدی شیرازی چه زیبا گفت:

بنى آدم اعضاى یکدیگرند      که در آفرینش زیک گوهرند

چو عضوى به درد آورد روزگار            دگر عضوها را نماند قرار

تو کز محنت دیگران بى‏غمى             نشاید که نامت نهند آدمى